રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચે યુદ્ધ ચાલુ. મૃત્યુઆંક જાણી શકાયો નથી, એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે કેટલાંક લોકો ઘાયલ છે. હજારો લોકો બેઘર બની રહ્યા છે. ઘણા દેશોના નાગરિકો પણ અહીં ફસાયેલા છે. આ યુદ્ધને કારણે યુરોપમાં વિશ્વ યુદ્ધ જેવી સ્થિતિ સર્જાઈ છે. આ સમયે આખી દુનિયાની નજર આ બંને દેશો પર ટકેલી છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે સોવિયત સંઘના સમયથી એકબીજાના નજીકના મિત્રો રહેલા આ બંને દેશો આખરે કેવી રીતે વિવાદમાં સપડાઈ ગયા.

યુક્રેનનો ઇતિહાસ શું છે
1- 1991 સુધી, યુક્રેન અગાઉના સોવિયેત સંઘ (યુએસએસઆર)નો ભાગ હતું.
યુક્રેન પશ્ચિમમાં યુરોપ અને પૂર્વમાં રશિયાથી ઘેરાયેલું છે.

2. રશિયા-યુક્રેન વિવાદ પાછળનું મુખ્ય કારણ શું છે?
3- જો કે રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચેના વિવાદના ઘણા કારણો છે, પરંતુ આમાં સૌથી મોટું કારણ નોર્થ એટલાન્ટિક ટ્રીટી ઓર્ગેનાઈઝેશન (NATO) માનવામાં આવે છે. જેના કારણે યુદ્ધ શરૂ થયું છે.
4- 1949માં અમેરિકાએ તત્કાલિન સોવિયત સંઘ સાથે વ્યવહાર કરવા માટે નાટો (નોર્થ એટલાન્ટિક ટ્રીટી ઓર્ગેનાઈઝેશન)ની રચના કરી. આ સંગઠન રશિયાનો સામનો કરવા માટે બનાવવામાં આવ્યું હતું.
5-અમેરિકા અને બ્રિટન સહિત વિશ્વના  30 દેશો નાટોના સભ્ય છે.
6- જો કોઈ દેશ નાટો દેશ પર હુમલો કરે છે, તો તે હુમલો સમગ્ર નાટો દેશ પર ગણવામાં આવશે, જેની સામે નાટોના તમામ સભ્ય દેશો એક થઈને લડે છે.
7- યુક્રેન પણ નાટોમાં સામેલ થવા માંગે છે, પરંતુ રશિયાને આ પસંદ નથી. આ કારણોસર વિવાદ ચાલુ છે.
8- રશિયાનું માનવું છે કે જો યુક્રેન નાટોમાં સામેલ થશે તો તેના સૈનિકો રશિયા-યુક્રેન સરહદ પર પડાવ નાખશે. આ કારણે રશિયાને લાગે છે કે જો નાટો જેવા સંગઠનના સૈનિકો તે સરહદ પર આવે છે તો તેના માટે મુશ્કેલી ઊભી થઈ શકે છે.
9- રશિયા નથી ઈચ્છતું કે નાટો પોતાનો વિસ્તાર વધારે. રાષ્ટ્રપતિ પુતિન આ માંગ પર યુક્રેન અને પશ્ચિમી દેશો પર દબાણ બનાવી રહ્યા હતા.
10- નાટોમાં 30 લાખથી વધુ સૈનિકો છે. જ્યારે રશિયા પાસે માત્ર 1.2 મિલિયન સૈનિકો છે. જેના કારણે રશિયા ખતરો અનુભવે છે.
11- આ કારણે રશિયા નથી ઈચ્છતું કે યુક્રેન કોઈપણ કિંમતે તેનું સભ્ય બને.
12- રશિયા ઇચ્છે છે કે નાટો તેને લેખિતમાં ખાતરી આપે કે તે ક્યારેય યુક્રેનને નાટોમાં સામેલ નહીં કરે. આ સિવાય રશિયાનું કહેવું છે કે નાટોમાં એવા દેશોને સામેલ ન કરવા જોઈએ જે યુરોપિયન યુનિયનમાંથી બહાર થઈ ગયા છે અને નાટોએ તેને લેખિતમાં આપવું જોઈએ.
13- ક્રિમીઆ વિવાદ (2014) – રશિયાએ 2014માં યુક્રેનિયન શહેર ક્રિમિયાને પોતાની સાથે જોડ્યું. વાસ્તવમાં ક્રિમીઆમાં એક બંદર છે, જે રશિયા માટે વ્યૂહાત્મક રીતે મહત્વપૂર્ણ છે. આ એક એવું બંદર છે જે રશિયાને 12 મહિનાની દરિયાઈ કનેક્ટિવિટી આપે છે. વિવાદનું કારણ એ છે કે ક્રિમીઆમાં મોટાભાગના લોકો રશિયન ભાષી છે, જેઓ રશિયા સાથે વધુ જોડાયેલા છે. આ કારણે યુક્રેનને ડર છે કે રશિયા તેના વધુ વિસ્તાર પર કબજો કરી શકે છે, તેથી તે નાટોમાં સામેલ થવા માંગે છે.
14- રશિયા અને યુરોપ ગેસ પાઈપલાઈન વિવાદ પણ એક કારણ છે. વાસ્તવમાં રશિયા આ પાઈપલાઈન દ્વારા યુરોપમાં ગેસ મોકલતું હતું. આ પાઈપલાઈન યુક્રેનમાંથી પસાર થતી હતી, રશિયાએ તેમને ટ્રાન્ઝિટ ફી ચૂકવવી પડે છે. રશિયા દર વર્ષે યુક્રેનને લગભગ 33 અબજ ડોલર ચૂકવતું હતું. આ રકમ યુક્રેનના કુલ બજેટના 4 ટકા હતી. આ કારણોસર, રશિયાએ ખૂબ જ ખર્ચાળ ($10 બિલિયન) નોર્ડ સ્ટ્રીમ -2 ગેસ પાઇપલાઇન શરૂ કરવી પડી. તેના દ્વારા રશિયાએ દરિયામાં પાઈપલાઈન નાખીને યુરોપમાં ગેસ પહોંચાડ્યો હતો. આવી સ્થિતિમાં રશિયાને લાગે છે કે જો તેઓ યુક્રેનના અમુક વિસ્તાર પર કબજો કરી લે તો તેમને ગેસ પાઈપલાઈન મોકલવામાં સરળતા રહેશે.
15- રશિયા અને યુક્રેન વચ્ચે તણાવ નવેમ્બર 2013માં શરૂ થયો હતો, જ્યારે યુક્રેનના તત્કાલિન રાષ્ટ્રપતિ વિક્ટર યાનુકોવિચે કિવમાં વિરોધ પ્રદર્શન શરૂ કર્યું હતું, જ્યારે તેમને રશિયાનું સમર્થન હતું.
16- યુએસ-યુકે સમર્થિત વિરોધીઓના વિરોધને કારણે ફેબ્રુઆરી 2014માં યાનુકોવિચને દેશ છોડીને ભાગી જવું પડ્યું હતું.
17- આનાથી નારાજ થઈને રશિયાએ દક્ષિણ યુક્રેનમાં ક્રિમિયાને પોતાના કબજામાં લઈ લીધું. આ પછી ત્યાંના અલગતાવાદીઓને સમર્થન આપ્યું. આ અલગતાવાદીઓએ પૂર્વી યુક્રેનના મોટા ભાગ પર કબજો જમાવ્યો છે.
18- ત્યારબાદ 2014થી ડોનબાસ પ્રાંતમાં રશિયા તરફી અલગતાવાદીઓ અને યુક્રેનિયન સેના વચ્ચે સંઘર્ષ ચાલી રહ્યો હતો. આ પહેલા 1991માં જ્યારે યુક્રેન સોવિયત યુનિયનથી અલગ થયું હતું, ત્યારે ક્રિમિયાને લઈને બંને દેશો વચ્ચે અનેક વખત સંઘર્ષ થયો હતો.
19- આખરે રશિયાએ અમેરિકા અને અન્ય દેશોના પ્રતિબંધોની પરવા કર્યા વિના 24 ફેબ્રુઆરી 2022ના રોજ યુક્રેન પર હુમલો કર્યો છે.
20- હવે જો નાટો રશિયા પર જવાબી કાર્યવાહી કરે છે અને યુરોપના અન્ય દેશો આ યુદ્ધમાં જોડાય છે તો ત્રીજા યુદ્ધનું જોખમ વધી શકે છે.

રશિયા અને યુક્રેન વિવાદનો ઉકેલ કોણ મેળવી શકે?
1. રશિયા
2. નાટો
3. યુનો
4. ભારત
આ તમામ દેશો કે સંસ્થાઓ મળીને આ વિવાદનો ઉકેલ શોધી શકે છે. પહેલો ઉપાય એ સુનિશ્ચિત કરવાનો છે કે નાટો યુક્રેનને નાટોનું સભ્ય ન બનાવે. ભારતની ભૂમિકા મહત્વની છે કારણ કે તે અત્યારે રશિયા અને અમેરિકાનો સારો મિત્ર છે. આથી ભારત મધ્યસ્થી તરીકે અસરકારક ભૂમિકા ભજવી શકે છે. બીજી તરફ રશિયાએ પોતાની આક્રમકતા ઓછી કરવી પડશે અને યુનોએ આગળ આવીને અસરકારક ભૂમિકા ભજવવી પડશે.