◾বহুতে হয়তো ভাবিব যে কলেজত পাঠদান কৰিলেহে তেওঁলোকক ‘অধ্যাপক’ বুলি কোৱা হয়। প্ৰবক্তা, সহযোগী অধ্যাপক, সহকাৰী অধ্যাপক আৰু অধ্যাপক পদবীৰ মাজৰ পাৰ্থক্য বহুতে নাজানে।

◾কলেজ বা বিশ্ববিদ্যালয়ত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক পঢ়োৱাৰ হেঁপাহ বহুতৰ। কলেজ বা বিশ্ববিদ্যালয়ত পঢ়োৱাৰ শৈলী স্কুলৰ পাঠদানতকৈ বেলেগ বুলি বহুতৰে ধাৰণা থাকিব পাৰে। কিন্তু কেৱল চৰিত্ৰৰ পাৰ্থক্যই নহয়, স্কুল-কলেজৰ শিক্ষকৰ ৰেংকো বেলেগ বেলেগ। বহুতে হয়তো ভাবিব যে কলেজত পাঠদান কৰিলেহে তেওঁলোকক ‘অধ্যাপক’ বুলি কোৱা হয়। কিন্তু বহুতে হয়তো নাজানে যে আচলতে সেয়া নহয়। এই প্ৰতিবেদনৰ উদ্দেশ্য হৈছে প্ৰবক্তা, সহযোগী অধ্যাপক, সহকাৰী অধ্যাপক আৰু অধ্যাপকৰ পদবীৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যৰ বিষয়ে বিতংভাৱে আলোচনা কৰা।

◾কলেজ বা বিশ্ববিদ্যালয়ত পাঠদানৰ বাবে প্ৰথম পদক্ষেপ হ’ল সমগ্ৰ ভাৰতত UGC NET, GATE, CSIR NET পৰীক্ষা আৰু ৰাজ্যিক পৰ্যায়ত পৰীক্ষা নিৰ্ধাৰণ কৰা। ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে কিছুমান যোগ্যতাৰ মাপকাঠী পূৰণ কৰিলেহে এই পৰীক্ষাসমূহত উপস্থিত থাকিব পাৰিব। ইয়াৰ পিছত যদি তেওঁলোকে নিৰ্ধাৰিত নূন্যতম নম্বৰ লৈ উত্তীৰ্ণ হয় আৰু কাট অফ নম্বৰতকৈ বেছি নম্বৰ লাভ কৰে তেন্তে শিক্ষকতা বৃত্তিত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ প্ৰথম চৰ্ত পূৰণ কৰে। ইয়াৰ পিছত যদি চৰকাৰী মহাবিদ্যালয়ত পঢ়ুৱাব বিচাৰে তেন্তে মহাবিদ্যালয় সেৱা আয়োগে আয়োজন কৰা সাক্ষাৎকাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ মাজেৰে পাৰ হ’ব লাগিব আৰু তাৰ পিছত সাক্ষাৎকাৰ পাছ কৰাৰ পিছত তেওঁলোকক নিযুক্তি দিয়া হয়। যদিও ব্যক্তিগত মহাবিদ্যালয়ত নিযুক্তিৰ বাবে সকলো ক্ষেত্ৰতে NET/SET পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হোৱাটো বাধ্যতামূলক নহয়, তথাপিও সেই সকলো মহাবিদ্যালয়তে সাক্ষাৎকাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে শিক্ষক নিযুক্তি দিয়া হয়।

👉আহকচোন এতিয়া ক্ৰম অনুসৰি বিভিন্ন পদবীৰ ভিত্তিত কলেজীয়া শিক্ষকৰ বিষয়ে বিশদ আলোচনালৈ আহক:

 ◾১. অতিথি প্ৰবক্তা- যিসকলে NET/SET পৰীক্ষাত লেকচাৰশ্বিপ ক্লিয়াৰ কৰিছে বা নৱাগত স্নাতক ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক পঢ়ুৱাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে তেওঁলোকক বিভিন্ন মহাবিদ্যালয় আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ত প্ৰবক্তা হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হয়। এই চাকৰিবোৰ পূৰ্ণ বা পাৰ্ট টাইম। ছাত্ৰ গৱেষণাত সাধাৰণতে তেওঁলোকৰ বিশেষ ভূমিকা নাথাকে। শ্ৰেণী পাঠদান, আলোচনা চক্ৰ, কৰ্মশালাৰ আয়োজন--এইবোৰেই তেওঁলোকৰ মূল দায়িত্ব।

◾২. সহকাৰী অধ্যাপক- যিকোনো বিষয়ত স্নাতকোত্তৰ ডিগ্ৰীত ৫৫% নম্বৰ লৈ উত্তীৰ্ণ হৈ NET আৰু SET পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হোৱাৰ পিছতহে বিভিন্ন মহাবিদ্যালয় আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ত সহকাৰী অধ্যাপক পদত প্ৰাৰ্থী নিযুক্তি দিয়া হয়। ইয়াৰ বাহিৰেও তেওঁলোকৰ বাবে পাঠদান বা গৱেষণাৰ ক্ষেত্ৰত অভিজ্ঞতা থকাটোও প্ৰয়োজনীয়। ইয়াৰ সমান্তৰালকৈ তেওঁলোকৰ গৱেষণা পত্ৰ এখন কমিটী বা এখন আলোচনীতো প্ৰকাশ কৰিব লাগে। তেওঁলোকে কেৱল ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক পঢ়োৱাই নহয়, গৱেষণা কৰিব লাগিব, অধ্যাপকক সহায় কৰিব লাগিব আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কমিটিৰ সৈতে কাম কৰিব লাগিব।

◾৩.সহযোগী অধ্যাপক- কিছু সময়, অধিক নিৰ্দিষ্টভাৱে ১৪ বছৰ ধৰি সহকাৰী অধ্যাপক হিচাপে কাম কৰাৰ পিছত সহযোগী অধ্যাপক পদবী লাভ কৰিব পাৰি। এই পদত নিযুক্তি পাবলৈ হ’লে শিক্ষকৰ ফলাফল ভাল হ’ব লাগিব। এই ক্ষেত্ৰত স্নাতকোত্তৰত নূন্যতম ৫৫% নম্বৰ পোৱাৰ উপৰিও পি.এইচ.ডি. ইয়াৰ বাহিৰেও এখন মহাবিদ্যালয় বা বিশ্ববিদ্যালয়ত বহু বছৰৰ অধ্যাপনা অভিজ্ঞতা থকা, যিকোনো বিষয়ৰ ওপৰত বহুতো প্ৰকাশিত গৱেষণা পত্ৰ থকা, নীতি কাগজ বা প্ৰকাশিত কিতাপ থকা আৰু নূন্যতম এপিআই স্ক’ৰ থকাটো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। এই ক্ষেত্ৰতো পাঠদান, গৱেষণা, আলোচনা চক্ৰ পৰিচালনা, শিক্ষক সহায়কৰ সৈতে কাম কৰা আৰু বহুতো গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশাসনিক কামৰ বাহিৰেও তেওঁলোকে কৰিবলগীয়া হয়।

◾৪. অধ্যাপক- এই পদটো কলেজৰ শিক্ষকতাৰ সৰ্বোচ্চ পদ। এই পদটো সাধাৰণতে বহু বছৰৰ শিক্ষকতাৰ অভিজ্ঞতা থকা জ্যেষ্ঠ শিক্ষকসকলৰ বাবে সংৰক্ষিত। কেৱল চিনিয়ৰ হোৱাই নহয়, তেওঁলোকৰ বহু বছৰৰ উল্লেখযোগ্য শিক্ষকতা, গৱেষণা আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ভূমিকাও থাকিব লাগিব।

◾অতিথি প্ৰবক্তা – ভাৰতৰ চৰকাৰী মহাবিদ্যালয়সমূহত অতিথি প্ৰবক্তাসকলৰ মাহিলী দৰমহা প্ৰায় ৫০০০ টকাৰ পৰা ৭০০০ টকা। কিন্তু শেহতীয়াকৈ ইউজিচিয়ে এই দৰমহাৰ গাঁথনিৰ এক বৃহৎ সংশোধন কৰি মাহিলী দৰমহা ২৬০০০ টকাৰ পৰা ৩২০০০ টকালৈ বৃদ্ধি কৰাৰ কথা ঘোষণা কৰিছে।

◾সহকাৰী অধ্যাপক – সহকাৰী অধ্যাপক পদৰ বাবে আনুমানিক বাৰ্ষিক দৰমহা হ’ব ৪,১১,৫৪০ টকা।

◾সহযোগী অধ্যাপক – সহযোগী অধ্যাপক পদৰ বাবে আনুমানিক বাৰ্ষিক দৰমহা ৯,০০,০০০/- টকা।

◾অধ্যাপক – অধ্যাপক পদৰ বাৰ্ষিক দৰমহা প্ৰায় ১১,২০০,০০০ টকা।

◾ইয়াৰ উপৰিও বহু ক্ষেত্ৰত এমেৰিটাছ অধ্যাপক বা এডজাণ্ট প্ৰফেচাৰো নিযুক্তি দিয়া হয়। অৱশ্যে এই সৰু সৰু পাৰ্থক্যবোৰ জানিলে সকলোৱে বুজিব যে কলেজত পাঠদান কৰিলে সকলোকে অধ্যাপক নহয়!