હાલના સ્ટોરેજ, ટ્રાન્સમિશન અને ડિસ્ટ્રિબ્યુશન ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો ઉપયોગ કરીને ગ્રીન હાઈડ્રોજન આખરે સામાન્ય બની જશે. ભારતમાં, રિફાઇનરીઓ અને ખાતરો જેવા ઉદ્યોગ ક્ષેત્રો હાઇડ્રોજનની મોટાભાગની માંગ માટે જવાબદાર છે, જે મુખ્યત્વે ગ્રે હાઇડ્રોજન દ્વારા પૂરી થાય છે.
महावीर कुल्फी सेन्टर की और से बूंदी वासियों को दीपावली की हार्दिक बधाई व शुभकामनाएं
ગ્રીન હાઇડ્રોજન હવે ભારતના આર્થિક વિકાસ અને ચોખ્ખી-શૂન્ય યોજનાઓનો આવશ્યક ઘટક છે. તાપમાનના વધારાને 1.5 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી મર્યાદિત કરવા, આબોહવા પરિવર્તનની પ્રતિકૂળ અસરોને સ્વીકારવા અને ઓછા કાર્બનના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વૈશ્વિક લક્ષ્યોને પૂર્ણ કરવામાં હાઇડ્રોજન મહત્ત્વપૂર્ણ સક્ષમ બનશે.
નીતિ આયોગના અહેવાલ મુજબ, તે 2050 સુધીમાં 3.6 ગીગાટન સંચિત CO2 ઉત્સર્જન ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે, જે સફળ થાય તો દેશ માટે વરદાન બની શકે છે. યુરોપીયન દેશો ભારત સાથે ગ્રીન હાઇડ્રોજન પ્રોજેક્ટ પર કામ કરવા માંગે છે.
EY ના અહેવાલ મુજબ, વૈશ્વિક રોગચાળાએ રાષ્ટ્રોને તેમની ઉર્જાની માંગ તેમજ ભૌગોલિક ઉપલબ્ધતામાં વિવિધતા લાવવાનું શીખવ્યું છે, જેના કારણે ભારત હાઇડ્રોજન પર મોટી દાવ લગાવી રહ્યું છે. ઓઇલ અને ગેસ બજારોમાં વધઘટને કારણે સપ્લાય-ડિમાન્ડ ચેઇનમાં વિક્ષેપ પડ્યો છે, જેના કારણે ઇંધણના ભાવમાં ફેરફાર થયો છે. ભારત જેવા વિકાસશીલ દેશોએ તેમની રાષ્ટ્રીય ઉર્જા સુરક્ષાને મજબૂત કરવા માટે કોઈ વિકલ્પ શોધવો જોઈએ. ભારત ત્રીજું સૌથી મોટું વૈશ્વિક CO2 ઉત્સર્જક છે (વૈશ્વિક CO2 ઉત્સર્જનના 7 ટકા), માત્ર ચીન અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ પાછળ છે. તેણે પેરિસ કરાર હેઠળ તેની ઉત્સર્જનની તીવ્રતા 33-35 ટકા ઘટાડવા માટે પણ પ્રતિબદ્ધ છે.
EY રિપોર્ટ અનુસાર, ભારત વિશ્વનો ત્રીજો સૌથી મોટો ક્રૂડ ઓઈલ આયાતકાર છે, જે 80% થી વધુની આયાત પર નિર્ભર છે. તે તેના 54% કુદરતી ગેસ અને તેના 24% કોલસાની પણ આયાત કરે છે, જે ભારતના નાણાકીય ખાતાના સંતુલન પર નોંધપાત્ર અસર કરે છે. FY20 અને FY19 માં, ભારતનું તેલ આયાત બિલ અનુક્રમે $101.4 બિલિયન અને $111.9 બિલિયન હતું. આયર્ન ઓર અને સ્ટીલ, ખાતરો, રિફાઈનરીઓ, મિથેનોલ, હેવી-ડ્યુટી ટ્રકિંગ, ઉડ્ડયન અને દરિયાઈ શિપિંગ સહિતના કેટલાક ઉદ્યોગો નોંધપાત્ર પ્રમાણમાં CO2 ઉત્સર્જન કરે છે.
નીતિ આયોગના અહેવાલ મુજબ, જો આ ક્ષેત્રોને કાર્બન-મુક્ત હાઇડ્રોજન અથવા ગ્રીન હાઇડ્રોજન સાથે સહાય કરવામાં આવે, તો દેશ પોતાની જાતને ડીકાર્બોનાઇઝ કરવાનું ચાલુ રાખી શકશે, સંભવિતપણે દેશને સ્વચ્છ ઊર્જા તરફ સંક્રમણ કરવામાં અને 2070 સુધીમાં નેટ-શૂન્ય લક્ષ્યોને પૂર્ણ કરવામાં મદદ કરશે. રિપોર્ટમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, ઓછા ખર્ચે રિન્યુએબલ એનર્જી ઉત્પાદનમાં ભારતને એક અલગ ફાયદો છે, જે ગ્રીન હાઇડ્રોજનને લાંબા ગાળે હાઇડ્રોજનનું સૌથી સ્પર્ધાત્મક સ્વરૂપ બનાવે છે, 2030 સુધીમાં કુદરતી ગેસ આધારિત હાઇડ્રોજન અથવા ગ્રે હાઇડ્રોજનની કિંમતની સમાનતા સાથે શક્ય છે.
નીતિ આયોગના જણાવ્યા અનુસાર, વૈશ્વિક હાઇડ્રોજન મોમેન્ટમ સાથે, ભારત આ ડીકાર્બોનાઇઝેશન તકને માત્ર ઓછા કાર્બન અર્થતંત્રના સંદર્ભમાં જ નહીં પરંતુ દેશ માટે ઉર્જા સુરક્ષા અને આર્થિક વિકાસના સમર્થક તરીકે પણ સ્થાન આપી શકે છે. ગ્રીન હાઇડ્રોજન ઔદ્યોગિક પ્રક્રિયાઓમાં અશ્મિભૂત ઇંધણને બદલવાની ક્ષમતા ધરાવે છે, અને નીતિમાં આગળનાં પગલાંમાં આદેશ/નિયમો અને કિંમતનાં સાધનોનું યોગ્ય મિશ્રણ નક્કી કરવાનું સામેલ હોઈ શકે છે.
હાલના સ્ટોરેજ, ટ્રાન્સમિશન અને ડિસ્ટ્રિબ્યુશન ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો ઉપયોગ કરીને ગ્રીન હાઈડ્રોજન આખરે સામાન્ય બની જશે. ભારતમાં, રિફાઇનરીઓ અને ખાતરો જેવા ઉદ્યોગ ક્ષેત્રો હાઇડ્રોજનની મોટાભાગની માંગ માટે જવાબદાર છે, જે મુખ્યત્વે ગ્રે હાઇડ્રોજન દ્વારા પૂરી થાય છે. ગ્રે હાઇડ્રોજન મુખ્યત્વે કુદરતી ગેસ દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે, જેના પરિણામે મોટા પ્રમાણમાં CO2 ઉત્સર્જન થાય છે.
હાઇડ્રોજન ઉચ્ચ-તાપમાનના કાર્યક્રમોમાં (250 ડિગ્રી સેલ્સિયસથી ઉપર), ખાસ કરીને રાસાયણિક, આયર્ન અને સ્ટીલ ઉદ્યોગોમાં ઉપયોગી થઈ શકે છે. આવા કિસ્સાઓમાં, હાઇડ્રોજન અન્ય ઉર્જા સ્ત્રોતો માટે ઉત્તમ વિકલ્પ બની શકે છે. જ્યાં ડાયરેક્ટ ઇલેક્ટ્રિફિકેશન શક્ય નથી તેવા ક્ષેત્રોમાં હાઇડ્રોજનના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવું પણ મહત્વપૂર્ણ છે. NITI આયોગના અહેવાલ મુજબ, ભારતમાં હાઇડ્રોજનની માંગ 2050 સુધીમાં ચાર ગણી વધી શકે છે, જે વૈશ્વિક માંગના લગભગ 10% હિસ્સો ધરાવે છે.
ગ્રીન હાઇડ્રોજન લાંબા ગાળે આ મોટાભાગની માંગને પૂરી કરી શકે છે તે જોતાં, ભારતમાં ગ્રીન હાઇડ્રોજન બજારનું સંચિત મૂલ્ય 2030 સુધીમાં યુએસ $8 બિલિયન સુધી પહોંચી શકે છે. ગ્રીન હાઇડ્રોજનમાં નોંધપાત્ર વૈશ્વિક રસ છે, અને દેશો પ્રક્રિયામાં છે. એક વ્યૂહરચના વિકસાવવી, જે આખરે નક્કી કરશે કે હાઇડ્રોજન અર્થતંત્રમાં કોણ જીતે છે અને કોણ હારે છે.
