◾ভাৰতীয় ৰে’লৱেক লৈ সকলোৰে অতি কৌতুহল। এইখন দেশত ৰেলপথক জাতিৰ জীৱনৰেখা বুলি কোৱা হয়। দেশৰ মাজেৰে যোৱা কিছুমান ট্ৰেক যথেষ্ট বহল, আনহাতে কিছুমান ইমান বহল নহয়। কিন্তু তেনেকুৱা কিয়? আজি দেশৰ ৰেলপথৰ বিষয়ে অলপ জানো আহক।
◾বিশ্বৰ ভিতৰতে ভাৰতৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম ৰেলৱে নেটৱৰ্ক আছে। দেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তীয় স্থানৰ পৰা যাত্ৰীসকলে ভাৰতীয় ৰে’লৱেৰ সুবিধা লাভ কৰিব পাৰিব। ৰেলপথৰ বিষয়ে জনাৰ আগতে জানি লওঁক ৰেল গেজ কি। বহুতে হয়তো প্ৰথমবাৰৰ বাবে এই নামটো শুনিছে।
◾ৰেল গেজ কি : ৰেল গেজ হৈছে দুটা ট্ৰেকৰ ভিতৰৰ মাজৰ নূন্যতম উলম্ব দূৰত্ব। সহজ ভাষাত ক’বলৈ গ’লে যিকোনো ৰে’লৱেৰ দুটা ট্ৰেকৰ মাজৰ দূৰত্বক ৰে’ল গেজ বোলা হয়। বিশ্বৰ প্ৰায় ষাঠি শতাংশ ৰে’লৱেই ১,৪৩৫ মিলিমিটাৰ ষ্টেণ্ডাৰ্ড গেজ ব্যৱহাৰ কৰে। ভাৰতত ৪ বিধ ৰেল গেজ ব্যৱহাৰ কৰা হয় আৰু সেয়েহে ৪ বিধ ৰেল লাইন উপলব্ধ, যিবোৰ হ’ল ব্ৰড গেজ, মিটাৰ গেজ, নেৰ’ গেজ আৰু ষ্টেণ্ডাৰ্ড গেজ (দিল্লী মেট্ৰ’ৰ বাবে)।
◾ব্ৰড গেজঃ ব্ৰড গেজক ৱাইড গেজ বা ডাঙৰ ৰেখা বুলিও কোৱা হয়। এই গেজত দুটা ট্ৰেকৰ মাজৰ দূৰত্ব ১৬৭৬ মিলিমিটাৰ (৫ ফুট ৬ ইঞ্চি)। ১৮৫৩ চনত ভাৰতৰ প্ৰথমটো ৰেলপথ নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল, যেতিয়া বৰ বান্দাৰ (বৰ্তমান ছাত্ৰপতি শিৱাজী টাৰ্মিনাছ)ৰ পৰা থানেলৈকে এটা ব্ৰড গেজ লাইন নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল।
◾ষ্টেণ্ডাৰ্ড গেজ: এই ৰেল গেজৰ দুটা ট্ৰেকৰ মাজৰ দূৰত্ব ১৪৩৫ মিলিমিটাৰ (৪ ফুট ৮১⁄২ ইঞ্চি)। ভাৰতত এই মানক গেজ কেৱল মেট্ৰ’, মনোৰ’ল আৰু ট্ৰামৰ দৰে নগৰীয়া ৰে’ল ট্ৰেনজিট ব্যৱস্থাৰ বাবেহে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ২০১০ চনলৈকে ভাৰতত একমাত্ৰ ষ্টেণ্ডাৰ্ড গেজ লাইন আছিল কলকাতাৰ ট্ৰাম ব্যৱস্থাত। চহৰ অঞ্চলৰ সকলো মেট্ৰ’ লাইন কেৱল ষ্টেণ্ডাৰ্ড গেজৰ পৰা আৰম্ভ হৈছে। যেনে মেট্ৰ’, ৰেপিড মেট্ৰ’ ৰে’ল গুৰগাঁও, বেংগালুৰু মেট্ৰ’ আৰু মুম্বাই মেট্ৰ’।
◾মিটাৰ গেজ: এই ক্ষেত্ৰত দুটা ট্ৰেকৰ মাজৰ দূৰত্ব ১০০০ মিলিমিটাৰ (৩ ফুট ৩ ৩/৮ ইঞ্চি)। এই মিটাৰ গেজ লাইন ৰে’লৱেৰ খৰচ কমোৱাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। নীলগিৰি মাউণ্টেন ৰে’লৱে বাদ দি ইউনিগেজ আঁচনিৰ অধীনত সকলো মিটাৰ গেজ লাইন ব্ৰড গেজলৈ ৰূপান্তৰ কৰা হ’ব।
◾নেৰ’ গেজঃ ইয়াক কেতিয়াবা শ্বৰ্ট গেজ বুলিও কোৱা হয়। সংকীৰ্ণ গেজ ৰেলপথত দুটা ট্ৰেকৰ মাজৰ দূৰত্ব ২ ফুট ৬ ইঞ্চি (৭৬২ মিলিমিটাৰ)ৰ পৰা ২ ফুট (৬১০ মিলিমিটাৰ)। ২০১৮ চনত দেশৰ শেষৰটো নেৰ’ গেজ লাইন বন্ধ হৈছিল। এই ধৰণৰ ট্ৰেকত এতিয়াও চলি থকা একমাত্ৰ ৰেলখনেই হৈছে দাৰ্জিলিং।
◾ব্ৰড গেজ বা ষ্টেণ্ডাৰ্ড গেজ ৰেলৱেই আটাইতকৈ ব্যয়বহুল। কিন্তু অধিক গতিবেগৰ বাবে মিটাৰ গেজ বা নেৰ’ গেজ ট্ৰেকতকৈ ব্ৰড গেজ ট্ৰেক পছন্দ কৰা হয়।
