INS વિક્રાંત નેવી મળ્યા બાદ હવે ભારતના ત્રીજા એરક્રાફ્ટ કેરિયર INS વિશાલની ચર્ચા શરૂ થઈ ગઈ છે. 2 સપ્ટેમ્બરે દેશ નિર્મિત યુદ્ધ જહાજ INS વિક્રાંત નેવીમાં જોડાઈ ગયું છે. પરંતુ હિંદ મહાસાગરમાં ચીનની નૌકાદળની વધતી જતી દખલગીરીનો સામનો કરવા માટે દેશ માટે ત્રીજા એરક્રાફ્ટની જરૂરિયાત પણ વધી ગઈ છે.
આ એક્સપ્લેનરમાં જાણીએ કે દેશના ત્રીજા એરક્રાફ્ટ કેરિયર INS વિશાલ સાથે જોડાયેલ પ્રોજેક્ટ શું છે? તે ક્યારે પૂર્ણ થવાની અપેક્ષા છે? તેની ખાસિયતો શું હશે?
INS વિશાલ શું છે?
INS વિશાલ ભારતનું ત્રીજું એરક્રાફ્ટ કેરિયર હશે. સંસ્કૃતમાં વિશાલ શબ્દનો અર્થ ભવ્ય થાય છે. INS વિક્રાંત પછી ભારતમાં બનેલ આ બીજું એરક્રાફ્ટ કેરિયર હશે. વિક્રાંતની જેમ વિશાલને પણ ભારતીય નૌકાદળના કોચીન શિપયાર્ડ લિમિટેડમાં બનાવવાની યોજના છે.
INS વિશાલનું વજન 65 હજાર ટન હોવાની અપેક્ષા છે, એટલે કે તે ભારતનું સૌથી મોટું એરક્રાફ્ટ કેરિયર હશે. INS વિક્રમાદિત્ય અને વિક્રાંતનું વજન લગભગ 45 હજાર ટન છે. INS વિશાલ પર 55 ફાઈટર પ્લેન તૈનાત થવાની આશા છે. INS વિક્રમાદિત્ય પર લગભગ 35 અને વિક્રાંત પર 30 ફાઇટર પ્લેન તૈનાત કરી શકાય છે.
ભારત પાસે હાલમાં બે એરક્રાફ્ટ કેરિયર છે - INS વિક્રમાદિત્ય અને INS વિક્રાંત. INS વિક્રાંત, જે 2 સપ્ટેમ્બરે નૌકાદળમાં જોડાયું હતું, તે દેશમાં બનેલું પ્રથમ અને સૌથી મોટું એરક્રાફ્ટ કેરિયર છે.
વિક્રાંત પહેલા ભારત પાસે INS વિક્રમાદિત્યના રૂપમાં એકમાત્ર એરક્રાફ્ટ કેરિયર હતું. વિક્રમાદિત્યનું નિર્માણ રશિયન પ્લેટફોર્મ પર થયું હતું.
NS વિશાલ પ્રોજેક્ટ શું છે?
મે 2012માં, નેવી ચીફ એડમિરલ નિર્મલ વર્માએ કહ્યું હતું કે દેશમાં બીજા એરક્રાફ્ટ કેરિયરનું નિર્માણ કરવામાં આવનાર છે તેના માટે અભ્યાસ ચાલુ છે.
2012માં જ INS વિશાલના ડિઝાઈન સ્ટેજનું કામ નૌકાદળના નેવલ ડિઝાઈન બ્યુરો દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું.
શરૂઆતમાં, નેવીએ ડિઝાઇનિંગ માટે કોઈ દેશની મદદ લેવાની યોજના નહોતી વિચારી, પરંતુ પછીથી આ માટે રશિયન એરક્રાફ્ટની ડિઝાઇનની મદદ લેવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું.
અહેવાલો અનુસાર, 2013માં, નેવીએ INS વિશાલ પર ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક એરક્રાફ્ટ લોન્ચ સિસ્ટમ (EMALS) સ્થાપિત કરવા માટે યુએસ સરકારનો સંપર્ક કર્યો હતો.
2015માં ઓબામાના રાષ્ટ્રપતિ હતા એ દરમિયાન અમેરિકાએ કહ્યું હતું કે તે ભારતને EMALS અને અન્ય ટેક્નોલોજીઓ વેચવાના પક્ષમાં છે.
2015માં જ નેવીએ INS વિશાલની ડિઝાઇન માટે બ્રિટન, ફ્રાન્સ, અમેરિકા અને રશિયા એમ ચાર દેશોની સંરક્ષણ કંપનીઓનો સંપર્ક કર્યો હતો. નેવીએ આ કંપનીઓ પાસેથી યુદ્ધ જહાજોની તકનીકી અને કિંમત સંબંધિત માહિતી માંગી હતી.
ઓગસ્ટ 2015માં, ભારત અને યુએસએ INS વિશાલની ડિઝાઇન અને વિકાસ માટે સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથની રચના કરી.
ઓક્ટોબર 2017માં રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે INS વિશાલ માટે ભારતમાં EMALS ટેક્નોલોજીના ટ્રાન્સફરને મંજૂરી આપી હતી.
ડિસેમ્બર 2018માં, નેવી ચીફ સુનીલ લાંબાએ કહ્યું હતું કે INS વિશાલ માટેની યોજના આગળ વધી ગઈ છે અને આગામી ત્રણ વર્ષમાં જહાજનું નિર્માણ શરૂ થવાની સંભાવના છે.
એપ્રિલ 2021માં, નેવીએ નિર્ણય કર્યો કે તે હવે INS વિક્રમાદિત્યના સ્થાને INS વિશાલ લાવશે.
નવેમ્બર 2021માં, નેવીએ INS વિશાલની ડિઝાઇનમાં થોડો ફેરફાર કરવા માટે ચર્ચાઓ શરૂ કરી.
આમાં, INS વિશાલને માનવરહિત અને માનવરહિત બંને વિમાનોના લેન્ડિંગની ડિઝાઇન અને વર્તમાન કદ (65 હજાર ટન) સહેજ ઘટાડવા માટે વિચારણા કરવામાં આવી હતી. કદ ઘટાડવાથી વજન, ખર્ચ અને વાહક બનાવવા માટે લાગતો સમય ઘટશે.
એપ્રિલ 2022માં, ભારત હેવી ઈલેક્ટ્રિકલ્સ લિમિટેડ (BHEL) એ INS વિશાલ ખાતે ઈલેક્ટ્રિક સિસ્ટમના સંબંધમાં જનરલ ઈલેક્ટ્રિકની માલિકીની બ્રિટિશ અને ફ્રેન્ચ કંપની GE પાવર સાથે કરાર કર્યો હતો.
INS વિશાલ માટે સંરક્ષણ અંગેની સ્થાયી સંસદીય સમિતિએ ગયા વર્ષે ડિસેમ્બરમાં કહ્યું હતું કે ભારતીય દ્વીપકલ્પની બંને બાજુએ લાંબા દરિયાકિનારા અને પ્રતિકૂળ પડકારોને કારણે ત્રીજા એરક્રાફ્ટ કેરિયરની તાત્કાલિક જરૂરિયાત છે.
આ જ સમિતિએ આ વર્ષે માર્ચમાં લોકસભામાં રજૂ કરાયેલા અન્ય એક અહેવાલમાં નેવીની યોજનાઓ સમજાવતી વખતે 'સ્વદેશી એરક્રાફ્ટ કેરિયર-2'નો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો.
Quiz banner
INS વિક્રાંત પછી હવે INS વિશાલ:65 હજાર ટનવાળા INS વિશાલ પર ઈલેક્ટ્રોનિક ગિલોલથી લોન્ચ થશે ફાઇટર જેટ, એકસાથે 55 વિમાન તહેનાત રાખી શકાશે
3 કલાક પહેલાલેખક: અભિષેક પાંડે
65 હજાર ટનવાળા INS વિશાલ પર ઈલેક્ટ્રોનિક ગિલોલથી લોન્ચ થશે ફાઇટર જેટ, એકસાથે 55 વિમાન તહેનાત રાખી શકાશે|એક્સપ્લેનર,Explainer - Divya Bhaskar
INS વિક્રાંત નેવી મળ્યા બાદ હવે ભારતના ત્રીજા એરક્રાફ્ટ કેરિયર INS વિશાલની ચર્ચા શરૂ થઈ ગઈ છે. 2 સપ્ટેમ્બરે દેશ નિર્મિત યુદ્ધ જહાજ INS વિક્રાંત નેવીમાં જોડાઈ ગયું છે. પરંતુ હિંદ મહાસાગરમાં ચીનની નૌકાદળની વધતી જતી દખલગીરીનો સામનો કરવા માટે દેશ માટે ત્રીજા એરક્રાફ્ટની જરૂરિયાત પણ વધી ગઈ છે.
આ એક્સપ્લેનરમાં જાણીએ કે દેશના ત્રીજા એરક્રાફ્ટ કેરિયર INS વિશાલ સાથે જોડાયેલ પ્રોજેક્ટ શું છે? તે ક્યારે પૂર્ણ થવાની અપેક્ષા છે? તેની ખાસિયતો શું હશે?
INS વિશાલ શું છે?
INS વિશાલ ભારતનું ત્રીજું એરક્રાફ્ટ કેરિયર હશે. સંસ્કૃતમાં વિશાલ શબ્દનો અર્થ ભવ્ય થાય છે. INS વિક્રાંત પછી ભારતમાં બનેલ આ બીજું એરક્રાફ્ટ કેરિયર હશે. વિક્રાંતની જેમ વિશાલને પણ ભારતીય નૌકાદળના કોચીન શિપયાર્ડ લિમિટેડમાં બનાવવાની યોજના છે.
INS વિશાલનું વજન 65 હજાર ટન હોવાની અપેક્ષા છે, એટલે કે તે ભારતનું સૌથી મોટું એરક્રાફ્ટ કેરિયર હશે. INS વિક્રમાદિત્ય અને વિક્રાંતનું વજન લગભગ 45 હજાર ટન છે. INS વિશાલ પર 55 ફાઈટર પ્લેન તૈનાત થવાની આશા છે. INS વિક્રમાદિત્ય પર લગભગ 35 અને વિક્રાંત પર 30 ફાઇટર પ્લેન તૈનાત કરી શકાય છે.
ભારત પાસે હાલમાં બે એરક્રાફ્ટ કેરિયર છે - INS વિક્રમાદિત્ય અને INS વિક્રાંત. INS વિક્રાંત, જે 2 સપ્ટેમ્બરે નૌકાદળમાં જોડાયું હતું, તે દેશમાં બનેલું પ્રથમ અને સૌથી મોટું એરક્રાફ્ટ કેરિયર છે.
વિક્રાંત પહેલા ભારત પાસે INS વિક્રમાદિત્યના રૂપમાં એકમાત્ર એરક્રાફ્ટ કેરિયર હતું. વિક્રમાદિત્યનું નિર્માણ રશિયન પ્લેટફોર્મ પર થયું હતું.
- Divya Bhaskar
INS વિશાલ પ્રોજેક્ટ શું છે?
મે 2012માં, નેવી ચીફ એડમિરલ નિર્મલ વર્માએ કહ્યું હતું કે દેશમાં બીજા એરક્રાફ્ટ કેરિયરનું નિર્માણ કરવામાં આવનાર છે તેના માટે અભ્યાસ ચાલુ છે.
2012માં જ INS વિશાલના ડિઝાઈન સ્ટેજનું કામ નૌકાદળના નેવલ ડિઝાઈન બ્યુરો દ્વારા શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું.
શરૂઆતમાં, નેવીએ ડિઝાઇનિંગ માટે કોઈ દેશની મદદ લેવાની યોજના નહોતી વિચારી, પરંતુ પછીથી આ માટે રશિયન એરક્રાફ્ટની ડિઝાઇનની મદદ લેવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું.
અહેવાલો અનુસાર, 2013માં, નેવીએ INS વિશાલ પર ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટિક એરક્રાફ્ટ લોન્ચ સિસ્ટમ (EMALS) સ્થાપિત કરવા માટે યુએસ સરકારનો સંપર્ક કર્યો હતો.
2015માં ઓબામાના રાષ્ટ્રપતિ હતા એ દરમિયાન અમેરિકાએ કહ્યું હતું કે તે ભારતને EMALS અને અન્ય ટેક્નોલોજીઓ વેચવાના પક્ષમાં છે.
2015માં જ નેવીએ INS વિશાલની ડિઝાઇન માટે બ્રિટન, ફ્રાન્સ, અમેરિકા અને રશિયા એમ ચાર દેશોની સંરક્ષણ કંપનીઓનો સંપર્ક કર્યો હતો. નેવીએ આ કંપનીઓ પાસેથી યુદ્ધ જહાજોની તકનીકી અને કિંમત સંબંધિત માહિતી માંગી હતી.
ઓગસ્ટ 2015માં, ભારત અને યુએસએ INS વિશાલની ડિઝાઇન અને વિકાસ માટે સંયુક્ત કાર્યકારી જૂથની રચના કરી.
ઓક્ટોબર 2017માં રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે INS વિશાલ માટે ભારતમાં EMALS ટેક્નોલોજીના ટ્રાન્સફરને મંજૂરી આપી હતી.
ડિસેમ્બર 2018માં, નેવી ચીફ સુનીલ લાંબાએ કહ્યું હતું કે INS વિશાલ માટેની યોજના આગળ વધી ગઈ છે અને આગામી ત્રણ વર્ષમાં જહાજનું નિર્માણ શરૂ થવાની સંભાવના છે.
એપ્રિલ 2021માં, નેવીએ નિર્ણય કર્યો કે તે હવે INS વિક્રમાદિત્યના સ્થાને INS વિશાલ લાવશે.
નવેમ્બર 2021માં, નેવીએ INS વિશાલની ડિઝાઇનમાં થોડો ફેરફાર કરવા માટે ચર્ચાઓ શરૂ કરી.
આમાં, INS વિશાલને માનવરહિત અને માનવરહિત બંને વિમાનોના લેન્ડિંગની ડિઝાઇન અને વર્તમાન કદ (65 હજાર ટન) સહેજ ઘટાડવા માટે વિચારણા કરવામાં આવી હતી. કદ ઘટાડવાથી વજન, ખર્ચ અને વાહક બનાવવા માટે લાગતો સમય ઘટશે.
એપ્રિલ 2022માં, ભારત હેવી ઈલેક્ટ્રિકલ્સ લિમિટેડ (BHEL) એ INS વિશાલ ખાતે ઈલેક્ટ્રિક સિસ્ટમના સંબંધમાં જનરલ ઈલેક્ટ્રિકની માલિકીની બ્રિટિશ અને ફ્રેન્ચ કંપની GE પાવર સાથે કરાર કર્યો હતો.
INS વિશાલ માટે સંરક્ષણ અંગેની સ્થાયી સંસદીય સમિતિએ ગયા વર્ષે ડિસેમ્બરમાં કહ્યું હતું કે ભારતીય દ્વીપકલ્પની બંને બાજુએ લાંબા દરિયાકિનારા અને પ્રતિકૂળ પડકારોને કારણે ત્રીજા એરક્રાફ્ટ કેરિયરની તાત્કાલિક જરૂરિયાત છે.
આ જ સમિતિએ આ વર્ષે માર્ચમાં લોકસભામાં રજૂ કરાયેલા અન્ય એક અહેવાલમાં નેવીની યોજનાઓ સમજાવતી વખતે 'સ્વદેશી એરક્રાફ્ટ કેરિયર-2'નો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો.
નેવી ઈચ્છે છે કે દેશ પાસે દરેક સમયે ઓછામાં ઓછા ત્રણ યુદ્ધ જહાજો હોય, જેથી જો કોઈને સમારકામની જરૂર હોય તો પણ બે હંમેશા સેવામાં હોય. - Divya Bhaskar
નેવી ઈચ્છે છે કે દેશ પાસે દરેક સમયે ઓછામાં ઓછા ત્રણ યુદ્ધ જહાજો હોય, જેથી જો કોઈને સમારકામની જરૂર હોય તો પણ બે હંમેશા સેવામાં હોય.
INS વિશાલ ક્યારે તૈયાર થશે?
આઈએનએસ વિશાલની ચર્ચા લગભગ એક દાયકા પહેલા શરૂ થઈ હતી. શરૂઆતમાં તે 2020 સુધીમાં નૌકાદળમાં જોડાય તેવી અપેક્ષા હતી. પરંતુ વિવિધ કારણોસર આ પ્રોજેક્ટ શરૂ થઈ શક્યો નથી.
2018માં, નેવીએ તેનું નિર્માણ કાર્ય 2021 સુધીમાં શરૂ થવાની સંભાવના વ્યક્ત કરી હતી. હવે તે 2030 સુધીમાં નેવીમાં જોડાય તેવી શક્યતા છે.
ભારતને શા માટે INS વિશાલની જરૂર છે?
ભારતને દરિયાની સુરક્ષા માટે સૌથી વધુ એરક્રાફ્ટ કેરિયર્સની જરૂર છે. તાજેતરના વર્ષોમાં, ભારતની આસપાસના દરિયાઈ વિસ્તારોમાં, ખાસ કરીને હિંદ મહાસાગરમાં ચીનની પહોંચ વધી છે. આવી સ્થિતિમાં ભારત માટે એરક્રાફ્ટ કેરિયર્સ મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે.
અત્યાર સુધી ચીન પાસે લિઓનિંગ અને શેનડોંગ નામના બે એરક્રાફ્ટ કેરિયર હતા અને આ વર્ષે જૂનમાં તેણે તેનું ત્રીજું એરક્રાફ્ટ કેરિયર ફુજીયાન પણ લોન્ચ કર્યું છે. ચીનમાં બનેલું અને CATOBER ટેક્નોલોજીથી સજ્જ આ ચીનનું પહેલું યુદ્ધ જહાજ છે.
INS વિક્રાંત અને વિક્રમાદિત્યથી વિશાલ કેવી રીતે અલગ હશે?
INS વિશાલ પહેલાથી જ અસ્તિત્વમાં રહેલા બે એરક્રાફ્ટ કેરિયર - INS વિક્રમાદિત્ય અને INS વિક્રાંતની તુલનામાં તેમાં બનેલા પ્લેનના લોન્ચ પેડમાં મોટો તફાવત હશે.
વિક્રમાદિત્ય અને વિક્રાંતની ડેક થોડી આગળ ઉંચી છે, જ્યારે INS વિશાલની ડેક સપાટ હશે.
INS વિશાલમાં પ્લેનના લોન્ચિંગ અને લેન્ડિંગ માટે CATOBER લોન્ચ સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે.
તે જ સમયે, વિક્રાંત અને વિક્રમાદિત્યમાં પ્લેનના લોન્ચ-લેન્ડિંગ માટે STOBAR લોન્ચ સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
કોઈપણ એરક્રાફ્ટ કેરિયરનો રનવે સામાન્ય એરપોર્ટના રનવે કરતા ઘણો નાનો હોય છે. તેથી જ યુદ્ધ જહાજમાંથી વિમાનના ટેક-ઓફ માટે બે પ્રકારના ડેક બનાવવામાં આવે છે:
એક સ્કી જમ્પ અને બીજું કૅટપલ્ટ
સ્કી જમ્પ ટેક-ઓફ: તમે નોંધ્યું હશે કે વિક્રમાદિત્ય હોય કે વિક્રાંત, તેની ડેક સહેજ આગળથી ઊંચી છે. તે લગભગ 12-14 ડિગ્રી વધે છે.
વાસ્તવમાં, રનવેની આ લિફ્ટ ફાઇટર એરક્રાફ્ટને ટૂંકા રનવેથી ઉપરની તરફ ઉડવા માટે દબાણ આપે છે. આવા ટૂંકા રનવે પરથી ટેક ઓફ કરવું એ સ્કી-જમ્પ ટેક-ઓફ કહેવાય છે. આ સિસ્ટમને STOBAR એટલે કે 'શોર્ટ ટેક-ઓફ બટ અરેસ્ટ રિકવરી' સિસ્ટમ કહેવામાં આવે છે અને આ ટેક-ઓફને શોર્ટ-ટેક ઓફ કહેવામાં આવે છે.
આ ટેકનિકથી એરક્રાફ્ટ ઉડી શકે છે, પરંતુ વધુ ભારે અને ભારેખમ હથિયારોથી સજ્જ એરક્રાફ્ટ ઉડી શકાતું નથી. આ સિસ્ટમમાં વિમાનોના ઉડ્ડયનની ફ્રિકવન્સી ઓછી હોય છે.
કૅટપલ્ટ ટેક-ઑફ: ફ્લેટ ડેક પર પ્લેનનું ટેક-ઑફ કૅટપલ્ટ ટેક-ઑફ કહેવાય છે. આમાં, જહાજમાંથી ટેક-ઓફ માટે કેટપલ્ટ એટલે કે સ્લિંગશોટ જેવી તકનીકનો ઉપયોગ કરીને પ્લેનને આગળ ધકેલવામાં આવે છે.
આ ટેકનિકથી પ્લેનને સ્લિંગશોટ જેવી સિસ્ટમ દ્વારા લોન્ચ કરવા માટે જરૂરી એનર્જી આપવામાં આવે છે. આને CATOBER એટલે કે 'કેટપલ્ટ અસિસ્ટેડ ટેક-ઓફ બટ અરેસ્ટેડ રિકવરી' સિસ્ટમ કહેવામાં આવે છે.
કેટપલ્ટ ટેક-ઓફ મોટાભાગે અમેરિકન યુદ્ધ જહાજોમાં વપરાય છે. INS વિશાલમાં પણ આ જ સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરવામાં આવનાર છે.
જહાજ પર પ્લેન કેવી રીતે ઉતરે છે?
પ્લેનના ડેક પર લેન્ડિંગ માટે એક ખાસ ટેકનિકનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જેમાં જહાજના ડેક સાથે મજબૂત વાયર અને હુક્સ જોડાયેલા હોય છે.
ફાઈટર પ્લેન્સે લેન્ડિંગ સમયે તેમના હૂકને વાયરમાંના એક હૂકમાં ફસાવવું પડે છે. તેના કારણે વાયર ખેંચાય છે અને પ્લેન અટકી જાય છે. આને 'અરેસ્ટેડ રિકવરી' સિસ્ટમ કહેવામાં આવે છે.
આ ટેકનિકનો ઉપયોગ ભારત સહિત વિશ્વના તમામ યુદ્ધ જહાજોમાં પ્લેનના લેન્ડિંગ માટે થાય છે.
ઈલેક્ટ્રિક કેટપલ્ટ દ્વારા આઈએનએસ વિશાલ ખાતે પ્લેન ટેક-ઓફ કરશે
અગાઉ INS વિશાલમાં CATOBAR સિસ્ટમના ઉપયોગ માટે પરમાણુ ઉર્જાનો ઉપયોગ કરવાની વાત કરવામાં આવી હતી, પરંતુ હવે ખર્ચ ઘટાડવા માટે ઇલેક્ટ્રોમેગ્નેટ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરવામાં આવનાર છે. આ માટે ભારતે અમેરિકા પાસેથી એરક્રાફ્ટ લોન્ચ સિસ્ટમ એટલે કે EMALSની ટેકનોલોજી ખરીદી છે.
